کارآفرینان و افرادی که به شروع فعالیت‌های تولیدی در محیط شهرک‌های صنعتی علاقه دارند، باید با اصول و قوانین ساخت شهرک صنعتی آشنا باشند. مجموعه این قوانین توسط سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران تدوین شده‌اند و رعایت آن‌ها از بروز مشکلات قانونی، تجاوز از حریم‌ها و مشکلات ایمنی صنعتی پیشگیری می‌کند. بنابراین در این مطلب به بررسی قوانین ساخت شهرک صنعتی پرداخته‌ایم.
هدف از تدوین قوانین ساخت شهرک صنعتی چیست؟
هدف از تدوین قوانین احداث شهرک صنعتی، ایجاد چارچوبی منظم و استاندارد برای احداث و بهره‌برداری واحدهای تولیدی در یک محیط سازمان‌یافته و ایمن است. این قوانین به منظور جلوگیری از ایجاد مشکلاتی مانند تداخل کاربری‌ها، احداث بی‌ضابطه و ایجاد مزاحمت‌های زیست‌محیطی تدوین شده‌اند. رعایت این مقررات سبب می‌شود تا سرمایه‌گذاران و فعالان عرصه صنعت در محیطی هماهنگ و مجهز به زیرساخت‌های استاندارد فعالیت کنند و هم‌زمان از حمایت‌های قانونی و تسهیلات احداث صنعتی نیز بهره‌مند شوند. در نهایت، این چارچوب‌ها به توسعه منسجم صنعت در منطقه کمک می‌کند. در ادامه با تمامی بخش‌های ضوابط احداث در شهرک صنعتی آشنا می‌شویم.
معنای لغات و اصطلاحات رایج در قوانین احداث شهرک صنعتی
یکی از مهم‌ترین بخش‌های قوانین احداث کارخانه در شهرک صنعتی، تشریح معنای اصطلاحات آن است که آگاهی از آن‌ها برای متقاضیان ضروری می‌باشد. این مفاهیم، چهارچوب فنی و اجرایی پروژه را مشخص می‌کنند و در تصمیم‌گیری‌های اجرایی و حقوقی تاثیر دارند.
معنای برخی از اصطلاحات پرکاربرد در این زمینه به شرح زیر است:
- سطح احداث: مساحت زمینی که پس از بررسی، مجاز به احداث شناخته می‌شود
- زیربنا: مجموع مساحت طبقات مسقف
- بر جلو: ضلع مجاور خیابان زمین
- بر جانبی: اضلاع کناری زمین
- بر پشت: ضلع مقابل بر جلو
- حریم: فاصله لازم میان قطعات
- گواهی احداث: مجوز تایید تطبیق عملیات اجرایی
- گواهی پایان کار: تایید نهایی شرکت استانی پس از تکمیل عملیات
مجوزها و الزامات
قوانین و ضوابط ساخت شهرک صنعتی، پایه‌گذار نظم و امنیت در روند احداث و بهره‌برداری از واحدهای صنعتی هستند. این قوانین علاوه‌بر تضمین ایمنی و رعایت استانداردهای فنی، باعث حفظ حقوق بهره‌برداران و ساکنان می‌شوند. با اعمال این مقررات، فعالیت‌ها در محیط شهرک به‌صورت هماهنگ انجام می‌شود و بروز مشکلاتی مانند آلودگی، مزاحمت و بهره‌برداری بی‌ضابطه به حداقل می‌رسد. ضمن اینکه این قوانین امکان نظارت موثر و برخورد با تخلفات را برای شرکت استانی فراهم می‌کنند.
دریافت مجوز و رعایت الزامات قانونی در اجرای پروژه‌های صنعتی داخل شهرک‌های صنعتی کاملا الزامی است. تمامی عملیات اجرایی باید با اخذ مجوز احداث بنا و رعایت مقررات ملی ساختمان و قوانین کار همراه باشد. برخی از نکات مهم در این زمینه عبارتند از:
- رعایت ضوابط مرتبط با نوع تولید: متقاضی باید استانداردهای بهداشتی و ایمنی مربوط به نوع تولید خود را رعایت کند
- استفاده از خدمات مهندسی دارای صلاحیت: طراحی و نظارت صرفا باید توسط افراد و شرکت‌های مجاز انجام شود
- ارائه نقشه‌های اصلاحی در صورت نیاز: هر تغییری در نقشه‌های مصوب نیازمند تایید مجدد است
- پاسخگویی به تبعات تخلف: مسئولیت تخلفات برعهده متقاضی و ناظر است
قوانین نظارت و اجرا
نظارت و اجرای دقیق در فرآیندهای احداث شهرک‌های صنعتی، از ارکان اصلی در تضمین سلامت و ایمنی پروژه‌ها به‌شمار می‌رود. کلیه عملیات احداث باید با هماهنگی مهندس ناظر انجام شود و او موظف است مطابقت کار با مجوزها و نقشه‌های مصوب را کنترل کند. علاوه‌بر آن، گزارش‌های مرحله‌ای باید در بازه زمانی مشخص به شرکت استانی ارسال شود و در پایان، گواهی اتمام کار صادر گردد. در صورت مشاهده تخلف، ناظر موظف است موضوع را گزارش کند و شرکت استانی نیز اختیار جلوگیری از ادامه فعالیت را دارد.
قوانین زیربنا برای احداث کارخانه در شهرک صنعتی
در قوانین ساخت شهرک صنعتی، محدودیت‌هایی برای مساحت زیربنا به‌ویژه در بخش نگهبانی در نظر گرفته شده است. حداکثر زیربنای نگهبانی ۸۰ متر مربع است و تنها در زمین‌های بالای ۲۰ هزار متر مربع، این عدد تا ۱۲۰ متر مربع افزایش می‌یابد. در برخی شرایط خاص و در صورت دریافت مجوز احداث ورودی ثانویه، امکان احداث نگهبانی اضافه فراهم است. همچنین در صورت نیاز و تایید شرکت استانی، برخی فضاهای روباز مانند خطوط تولید یا انبار روباز نیز می‌توانند در محاسبه زیربنای همکف لحاظ شوند.
منظور از سطح اشغال چیست؟
سطح اشغال در زمین‌های صنعتی، درصدی از زمین را نشان می‌دهد که برای احداث بناها و تاسیسات استفاده می‌شود. در شهرک‌های صنعتی و مناطق اقتصادی پرتراکم، این میزان ۴۰ درصد و در سایر شهرک‌ها ۳۵ درصد است. این رقم، مساحت بخش‌های تولیدی، اداری، انبارها، ایستگاه‌های خدماتی و مخازن را شامل می‌شود. علاوه بر این، ۱۵ درصد از کل مساحت باید به فضای سبز اختصاص یابد و در صورت عدم امکان، ۵ درصد آن می‌تواند خارج از قطعه اجرا شود. در برخی مناطق خاص نیز استثنا قایل شدن، با تصویب شرکت استانی مجاز است.
برخی از نکات مهم قانونی در این زمینه عبارتند از:
- ۱۵ درصد از زمین باید فضای سبز باشد
- ۵ درصد فضای سبز در صورت نیاز، خارج از قطعه قابل احداث
- تغییر سطح اشغال با مجوز هیات مدیره شرکت استانی
قوانین ارتفاع و طبقات واحدهای صنعتی
در شهرک‌های صنعتی، بخش‌های اداری مجاز هستند حداکثر در ۳ طبقه و ۱۲ متر ارتفاع (بدون خرپشته) اجرا شوند. در صورت نیاز به طبقات بیشتر، طرح پیشنهادی باید به تایید معاونت فنی و هیات مدیره برسد. بخش نگهبانی فقط در یک طبقه و تا ارتفاع ۳.۵ متر بدون جان‌پناه ساخته می‌شود. همچنین سازه‌هایی با ارتفاع بالای ۲۰ متر در نزدیکی مراکز حساس، باید مطابق مقررات ایمنی و امنیتی و با اخذ مجوزهای لازم طراحی و اجرا شوند.
نکات قانونی دیگر در این بخش عبارتند از:
- بخش اداری: حداکثر ۳ طبقه و ۱۲ متر
- نگهبانی: حداکثر ۱ طبقه و ۳.۵ متر
- بخش‌های بالای ۲۰ متر نیازمند اخذ مجوز
- ممنوعیت پیش‌آمدگی از معابر
- افزایش ارتفاع فقط با مجوز شرکت استانی
نکات رعایت حریم در ساخت شهرک صنعتی
در اجرای واحدهای صنعتی، رعایت فاصله مجاز از کناره‌های زمین الزامی است. برای زمین‌های تا ۱۰۰۰ مترمربع، فاصله ۳.۵ متر از طرفین و جلو ضرورت دارد. در زمین‌های بالای ۱۰۰۰ مترمربع، این فاصله به ۵ متر افزایش می‌یابد. بخش‌های اداری باید حداقل ۲ متر از بر فاصله داشته باشند.
مجموع نکات کلیدی در این بخش عبارتند از:
- زمین‌های تا ۱۰۰۰ متر: ۳.۵ متر فاصله
- زمین‌های بالای ۱۰۰۰ متر: ۵ متر فاصله
- بخش اداری: ۲ متر از بر
- رعایت فاصله از مخازن، انبارها و تجهیزات
- امکان استثنا با مجوز شرکت استانی
قوانین احداث بخش نگهبانی
بخش‌های نگهبانی، پارکینگ و فضاهای خدماتی مانند برق اضطراری باید در قسمت جلویی زمین احداث شوند و نیازی به رعایت حریم از جلو ندارند. فاصله مجاز آن‌ها از بخش‌های تولیدی و انبارها برای زمین‌های زیر ۱۰۰۰ مترمربع حداقل ۳.۵ متر و برای زمین‌های بزرگ‌تر حداقل ۵ متر است. حریم کناره‌های سازه نگهبانی نیز ۲ متر در نظر گرفته می‌شود. در شرایط خاص و با تایید معاونت فنی و هیات مدیره، ایجاد تغییراتی در این موارد ممکن است.
ضوابط معابر
در شهرک‌های صنعتی، واحدهایی که از معابر کمتر از ۲۰ متر استفاده می‌کنند، می‌توانند برای بهبود تردد و دید، حداکثر تا ۳ متر در بخش جلو عقب‌نشینی کنند. این اقدام باید با زاویه ۴۵ درجه و پس از اخذ تاییدیه معاونت فنی انجام شود. همچنین میزان پیش‌آمدگی مجاز آبچکان سالن‌ها و انبارها به درون حریم، ۸۰ سانتی‌متر است.
نکات مهم در این بخش عبارتند از:
- عقب‌نشینی ۳ متری در معابر زیر ۲۰ متر
- پیش‌آمدگی آبچکان: ۸۰ سانتی‌متر
- حداقل ارتفاع پیش‌آمدگی: ۵۰.۵ سانتی‌متر
- احداث سکو با رعایت حریم مجاز
- امکان تردد از دو بر در شرایط ویژه
ورودی، نما و دیوارها در ساخت شهرک صنعتی
در احداث واحدهای صنعتی در شهرک‌ها، دیوارهای پیرامونی باید مطابق با مختصات مشخص شده و از مصالح بنایی توپر به ارتفاع دو متر اجرا شوند. دیوارهای مشرف به معابر عمومی لازم است ترکیبی از ۸۰ سانتی‌متر مصالح بنایی و ۱۲۰ سانتی‌متر بخش مشبک داشته باشند که نمای آن نیز باید مورد تایید شرکت استانی قرار گیرد و به‌گونه‌ای طراحی شود که فضای داخل واحد از بیرون قابل رویت باشد. در محل تقاطع معابر، گوشه‌های قطعه باید به‌صورت پخ یا قوس و بدون ورودی احداث شوند تا ایمنی و هماهنگی بصری حفظ شود.
پیاده‌رو، خیابان و بخش‌های عمومی
در شهرک‌های صنعتی، هرگونه تجاوز به معابر عمومی و زمین‌های مجاور به‌طور کامل ممنوع است. برای هرگونه حفاری خیابان و پیاده‌رو به‌منظور اجرای انشعابات، دریافت مجوز کتبی از شرکت خدماتی و هماهنگی با ارگان‌های مسئول الزامی می‌باشد. عملیات باید توسط پیمانکاران مجاز و با رعایت ضوابط انجام شود. همچنین در صورت آسیب به زیرساخت‌ها، مسئولیت جبران خسارات بر عهده متقاضی است. علاوه‌براین استفاده از معابر عمومی به‌عنوان پارکینگ، انبار یا رمپ کاملا ممنوع می‌باشد و هر واحد باید فضای کافی در ملک خود برای این امور در نظر بگیرد.
اصول ایمن‌سازی در ساخت شهرک صنعتی
رعایت تمامی مقررات ملی و اصول ایمنی و بهداشت کار در زمان اجرای واحد صنعتی الزامی است و پیش از صدور پایان کار باید به تایید مراجع ذیصلاح برسد. بر اساس مقررات، هر واحد باید یک ناظر ایمنی معرفی کند که بر رعایت اصول ایمنی در حین ساخت و همچنین ضوابط شهرک صنعتی نظارت داشته باشد. علاوه‌براین، رعایت موارد مندرج در پیوست‌های ایمنی و حفاظت کار الزامی می‌باشد و تمامی واحدها باید در زمان عملیات احداث این دستورالعمل‌ها را به‌دقت اجرایی کنند.
قوانین حفاظت از محیط زیست و مدیریت پسماندها
واحدهای صنعتی باید از انتشار آلودگی‌های محیطی فراتر از حدود مجاز جلوگیری کنند و پیش از دریافت مجوز احداث، طرح‌های کنترل آلودگی هوا و فیلتراسیون را ارائه دهند. همچنین تمامی پسماندها و نخاله‌های صنعتی باید به مکان‌های مجاز مورد تایید سازمان محیط زیست منتقل شوند. تخلیه یا نگهداری هرگونه پسماند در محوطه واحد یا معابر عمومی ممنوع است و طرف قرارداد ملزم به تهیه برنامه عملیاتی مدیریت پسماند مطابق آیین‌نامه‌ها و قوانین سازمان حفاظت محیط زیست خواهد بود.
مدیریت فاضلاب و آب‌های سطحی
آب‌های سطحی حاصل از بارندگی یا شست‌وشو باید از طریق کانال یا لوله‌کشی استاندارد به شبکه تخلیه آب‌های سطحی منتقل شود و ورود آن به شبکه فاضلاب ممنوع است. همچنین تخلیه فاضلاب صنعتی و بهداشتی به این شبکه‌ها غیرمجاز خواهد بود. رقوم خروجی فاضلاب باید با شیب مناسب طراحی شود و در صورت نبود شرایط طبیعی، واحد صنعتی موظف به اجرای تدابیر فنی مانند کرسی چینی یا نصب پمپ انتقال است. فاضلاب‌های صنعتی آلوده نیز باید پیش از ورود به شبکه، از طریق سیستم‌های پیش‌تصفیه استاندارد تصفیه شوند.
ساخت تصفیه‌خانه‌ها در شهرک صنعتی
در شهرک‌ها و نواحی صنعتی نیازمند تصفیه‌خانه، صدور هرگونه مجوز احداث و توسعه به شرط اتصال فاضلاب واحد به تصفیه‌خانه انجام می‌شود. در واحدهایی که تصفیه‌خانه مستقل دارند و پساب تصفیه شده را به آب‌های سطحی تخلیه می‌کنند، رعایت کامل ضوابط و استانداردهای محیط زیست برای کیفیت پساب الزامی است. نظارت بر این موضوع بر عهده شرکت استانی می‌باشد و در صورت عدم رعایت، مسئولیت جبران و توقف بهره‌برداری بر عهده واحد صنعتی خواهد بود. واحدها نیز ملزم به اجرای تدابیر محیط زیستی در فرآیند احداث و بهره‌برداری هستند.
ساخت کارخانه در شهرک صنعتی با خدمات گروه معماری معتمد
با توجه به سختگیری‌های موجود در ضوابط ساخت شهرک‌های صنعتی، رعایت مقررات ایمنی، بهداشت، محیط زیست و مدیریت فاضلاب برای دریافت مجوزهای لازم ضروری است. بهره‌مندی از خدمات تخصصی شرکت‌های مجرب و آشنا به این مقررات، ریسک پروژه را کاهش می‌دهد و از بروز مشکلات حقوقی و اجرایی جلوگیری می‌کند. گروه معماری معتمد با سابقه عملیاتی طولانی در این زمینه، کلیه خدمات طراحی، اخذ مجوز، نظارت، ساخت و اجرای کامل کارخانه را مطابق استانداردهای شهرک‌های صنعتی کشور به‌صورت یکپارچه ارائه می‌دهد.
سوالات متداول
آیا می‌توان در معابر شهرک صنعتی رمپ یا باسکول نصب کرد؟
خیر. احداث رمپ، باسکول یا هر نوع سازه در معابر و پیاده‌روها ممنوع است و واحدها باید فضای لازم را در محوطه اختصاصی خود پیش‌بینی کنند.
برای حفاری خیابان و نصب انشعابات چه مجوزی لازم است؟
دریافت مجوز کتبی از شرکت خدماتی شهرک صنعتی و هماهنگی با ارگان‌های مسئول مانند آب، برق، گاز و مخابرات ضروری است.
مسئولیت ایمنی ساخت‌وساز در شهرک صنعتی با کیست؟
تمامی مسئولیت رعایت ایمنی و مقررات به عهده طرف قرارداد است و باید یک ناظر ایمنی برای نظارت بر پروژه معرفی کند.
تکلیف پسماندهای صنعتی در شهرک صنعتی چیست؟
تمامی پسماندها باید به محل‌های مجاز مورد تایید سازمان محیط زیست منتقل شوند و نگهداری آن‌ها در محوطه واحد ممنوع است.
مهم‌ترین ملاحظات فنی در طراحی و اجرای سازه‌های صنعتی در شهرک‌ها چه مواردی هستند؟
مقاومت سازه در برابر بارهای صنعتی (مانند تجهیزات سنگین)، رعایت کامل مقررات ایمنی در برابر حریق، تامین تهویه مناسب، عایق‌کاری حرارتی و صوتی و طراحی فضاهای کاربردی برای فرآیندهای تولید از نکات مهم هستند.
